Verborgen verhalen #9

Een kijkje in onze bibliotheekcollectie

Wat is het verband tussen boeken over schapen, fossiele brandstoffen en het ontstaan van het kapitalisme? En wat is het verband met het thema van de Maand van de geschiedenis: Natuurlijk? Conservator bibliotheek Jantiene van Elk bespreekt vijf boeken over deze onderwerpen en left het uit.

Foto door Patty van den Elshout i.o.v. TextielMuseum

Sally Coulthard. A short history of the world according to sheep. Londen: Head of Zeus, 2020

Deze 'korte geschiedenis van de wereld volgens schapen' is een prettig leesbaar non-fictie boek van Sally Coulthard. Zij laat zien hoe ongelogelijk verbonden het schaap is met mensen. Schapen spelen een grote rol in het handel en ambacht.

In de bibliotheek krijg ik vaak de vraag naar oorspronkelijk lokaal textiel. Velen zijn op zoek naar een verleden waarin er een verbinding was tussen de omgeving waar we leven en de producten die we consumeren. Het hoofdstuk over de vissermanstrui uit Guernsey en Aran islands laat zien dat dit verlangen naar een lokale identiteit ook leefde in de negentiende eeuw. De visserstrui is helaas intvented tradition, die niet teruggaat op een eeuwenoud gebruik. Zo'n vergelijkbare verzonnen traditie ontstond rond de Ijslandse trui en rond Nederlandse visserstruien. Deze verhalen laten de behoefte van mensen aan een verbondenheid tussen mens en landschap zien, een verlangen naar identiteit.

 

Hanne Eide (red.) Formafantasma Oltre Terra. Oslo: The National Museum of Art, Architexture and Design, 2023

Formafantasma is het ontwerpbureau van de Italianen Andrea Trimarchi en Simone Farresin. Het doen van onderzoek is een belangrijk onderdeel van hun werk. In opdracht van het National Museum van Noorwegen in Oslo onderzochten ze de relatie tussen schapen en mensen. DE naam van de tentoonstelling Oltre terra komt van het woord transhumance, gevormd door de combinatie van de Latijnse woorden trans (over, 'oltre' in het Italiaans) en humus (grond, 'terra'). Transhumance is de jaarlijkse trektocht van herders met hun schapen in het ritme van de seizoenen om het meest voedzame gras te vinden. Van de bergen in de zomer naar de dalen in de winter, van de koudere streken in Noord-Spanje in de zomer naar het warme Zuid-Spanje.

In het Stedelijk Museum in Amsterdam was de tentoonstelling ook te zien, aangevuld met objecten over/van wol uit Nederland. Zo lagen er twee stalenboeken uit het TextielMuseum!

Wol is nite alleen een materiaal. Het project, dat tot dit boek leidde, gaat over ecologie, over de relatie tussen schapen, mensen, natuur. Het prachtige vormgegeven boek laat allerlei aspecten van die relaties zien. Op de website van Formafantasma vind je ook veel informatie.

 

Fossil capital: the rise of steam power and the roots of global warming / Andreas Malm - Londen: Verso, 2016.

Hoe zijn we terecht gekomen in de huidige klimaatcrisis? De opwarming van de aarde startte tijdens de industriële revolutie in het begin van de negentiende eeuw. Grafieken laten dit duidelijk zien. Maar waarom gingen textielbedrijven de stoommachine gebruiken? Was dit een onvermijdelijk antwoord op de vraag naar meer energie, zoals vaak wordt gedacht?

Andreas Malm ontkracht dit idee van onafwendbare technologische vooruitgang. De directeuren van textielfabrieken in het Engeland van de negentiende eeuw kozen kolen boven waterkracht als energiebron, omdat ze daarmee betere controle hadden over hun werknemers. Ze konden de fabrieken bouwen waar ze wilden en produceren wanneer ze wilden. Daarvoor waren de fabrieken afhankelijk van waterkracht, alleen beschikbaar langs rivieren.

Malm laat zien hoe fabrikanten de voordelen van de kolengestookte stoommachine verheerlijkten in kranten en tijdschriften. De fabrikanten schreven ook over hun lastige werknemers. Want halverwege de negentiende eeuw verzetten die werkenmers zich al tegen d stoommachine, tegen het opgelegde onmenselijke werkritme, maar ook tegen de vervuilende rook. Dat lees je bijvoorbeeld in dit gedicht over de stoommachine dat verscheel in de Northern Star op 26 juni 1847:

The very sun shines pale on a dark earth,

Where quivering engines groan their horrid mirth,

And black smoke-offering, crime and curses, swell,

From furnace-altars of incarnate hell.

Voor mij is het hoopgevend dat de keuze voor fossiele brandstof niet onvermijdelijk was, maar de uitkomst van een maatschappelijke ontwikkeling waarbij een kleine groep mensen met veel kapitaal de loop van de geschiedenis bepaalden. Als samenleving kunnen we andere keuzes maken, als we de macht van een kleine groep kunnen tegengaan.

 

Discarded: how technofossils will be our ultimate legacy / Sarah Gabbott and Jan Zalasiewicz. - Oxford: university Press, 2025

In zijn boek Fossil capital levert Andreas Malm stevige kritiek op het begrip 'het Antropoceen'. Het is de, door sommige gelogen, voorgestelde aanduiding voor het tijdperk waarin he tAardse klimaat en de atmosfeer de gevolgen ondervinden van menselijke activitiet. Malm zegt dat het begrip Antropoceen de indruk wekt dat alle mensen op aarde medeverantwoordlijk zijn voor de huidige opwarming en vervuiling door microplastics. Dat is niet zo. Een kleine groep kapitaalkrachtige mensen heeft deze ontwikkeling in gang gezet. De evolgen zijn enorm en hebben invloed op alle mensen en de hele aarde.

het boek Discarded onderzoekt hoe, in de toekomst, ons archelogisch archief uit zal zien. Welke resten laat het Antropoceen na? Als archeologen gaan graven in de toekomst, wat vinden ze dan? Beton, plastic, giftige stoffen, maar ook textiel. Textiel van de twintigste eeuw is nauwelijks terug te vinden in het archelogisch archief in de bodem, omdt het van natuurlijke materialen zoals wol, katoen en linnen was gemaakt. Door de uitvindig van synthetische vezels zal ons archeologisch archief er in de toekomst heel anders uitzien. Synthetische materialen vergaan namelijk nauwelijk in de natuur.

 

Karl Polanyi. The great transformation: the political and economic origings of our time. United Kingdom: Penguin, 2024.

The great transformation is een klassieker boek uit 1944. De schrijver Karl polanyi uitte kritiek op de markteconomie, ver voor neoliberale tijden. Hij laat zien dat de markteconomie niet 'natuurlijk' is, zoals lang wel werd beweerd. Veel mensen zagen de ontwikkeling van de Westerse wereld als een opeenvolging van nieuwe, steeds betere manieren om de maatschappij te organiserne. Polanyi laat in 1944 zien, dat de markteconomie zonder regulering, de oorzaak is van slechtere relaties tussen mensen en een slechte relatie met de levende planeet. Voor de industriële revolutie waren land en werk, natuur en mens niet van elkaar gescheiden. Het marktsysteem heeft deze scheiding veroorzaakt. Polanyi zegt het zo: man under the name of labor, nature under the name of land, were made available for sale.