Verborgen verhalen #10

Een kijkje in onze bibliotheekcollectie

Bibliothecaris Jantiene van Elk is al heel lang geïnteresseerd in stalenboeken. Deze boeken met stalen textiel bevatten vaak weinig geschreven informatie. Maar wat voor informatie vind je er dan wel in? In een bijeenkomst met collega collectiebeheerders uit Nederland en België ontdekten we verschillende Vlaamse en Nederlandse stalenboekencollecties en de potentie voor onderzoek, inspiratie en kennis. 

Foto door Patty van den Elshout i.o.v. TextielMuseum

Zoveel stalenboeken

Stalenboeken werden gemaakt in de fabriek. Vaak had een textielfabriek een speciale stalenkamer hiervoor. In de boeken werden (en worden) kleine stukjes textiel, in verschillende kleuren, texturen en patronen verzameld. Soms staat er een nummer bij of handgeschreven tekst. Veel informatie is het meestal niet. Het kleine stuk textiel is waar het om gaat.  

In heel Europa maakten textielbedrijven stalenboeken. De stalenboeken werden gemaakt om het textiel te verkopen aan klanten, om de productie van de fabriek vast te leggen, om technische gegevens te bewaren. Ze zijn bewaard in museum-, archief- en bibliotheekcollecties.

Foto door Patty van den Elshout i.o.v. TextielMuseum

Goed verborgen

In die collecties zijn de stalenboeken vaak goed verborgen. Ze worden niet heel regelmatig bestudeerd. Vaak zijn ze maar summier beschreven in het collectiezoeksysteem of de bibliotheekcatalogus. Er is weinig zicht op waar zich stalenboekencollecties bevinden. ETWIE, de expertisecel voor technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed, is daarom een onderzoek naar stalenboeken gestart in Vlaanderen en Brussel. Maar ook in Nederland leeft dit onderwerp!  

Daarom besloten ETWIE en het TextielMuseum een collegagroep te organiseren, een bijeenkomst met collega’s uit het erfgoedveld. Op 19 juni 2025 kwamen we samen in het TextielMuseum. We bespraken drie collecties uit Vlaanderen en drie uit Nederland. ’s Middags wisselden we kennis uit over bewaring, registratie, digitalisering, waardering, onderzoek en ontsluiting.

Foto door Josefina Eikenaar i.o.v. TextielMuseum

Enkele conclusies

Stalenboeken zijn erom bestudeerd te worden, maar de omgang hangt wel af van hun fragiliteit, uniciteit en het doel van gebruik. Unieke of kwetsbare boeken kunnen we beter beperkt hanteren, met duidelijke hanteringsregels. Digitale ontsluiting maakt de boeken breder toegankelijkheid, zelfs vanuit de hele wereld. Fysiek contact vinden we altijd waardevol, omdat textuur en kleur bij textiel zoveel meer verteld dan een digitaal plaatje. 

Textielstalenboeken bevinden zich op het snijvlak van archief, bibliotheek en objectencollectie. Waar je de stalenboeken onderbrengt, hangt af van het collectiebeleid, de geschiedenis van de instelling en de aanwezige kennis. Het belangrijkst is dat de stukken behouden blijven en goed beschreven zijn. 

Foto door Camiel Donders i.o.v. TextielMuseum

Verslag Textielstalenboeken

In het TextielMuseum

Al in 2010 bouwde het TextielMuseum in de toen nieuwe bibliotheek een Stalenkamer. In deze kamer bewaren we een mooie selectie stalenboeken uit zowel de museum- als de bibliotheekcollectie. We zien grote waarde in het bestuderen van het de materialiteit van textiel en stalenboeken bieden daar een unieke kans voor. Stalenboeken vertellen het verhaal van het maakproces, een verhaal dat centraal staat in ons museum. Voor onderzoek zijn ze waardevol. De context is daarbij belangrijk: van wat voor bedrijf komen de stalenboeken, wanneer zijn ze gemaakt, met wat voor grondstoffen, met wat voor machines? De combinatie van Stalenkamer met bibliotheek ligt daarom voor de hand.

Foto TextielMuseum

Van verborgen naar zichtbaar

Bij het TextielMuseum is Jantiene van Elk al lang bezig om de stalenboekencollectie beter zichtbaar te maken. Zo heeft zij in 2022 de collectie Verfreceptenboeken laten digitaliseren en er met vrijwilligers onderzoek naar gedaan. Op dit moment doen we onderzoek naar de collectie stalenboeken van de Leidsche Katoenmaatschappij.

Vervolg

ETWIE en het TextielMuseum denken aan een publicatie, een studiedag en misschien een bijeenkomst voor een breed publiek. Als je vragen hebt of ideeën, stuur dan een bericht aan [email protected]